Το βιολί, με τη μορφή περίπου που έχει σήμερα, εμφανίζεται τον 16o αιώνα στην Ιταλία. Η οικογένεια των Μεδίκων αναθέτει στο τότε διάσημο κατασκευαστή λαούτου, τον Andrea Amati να σχεδιάσει ένα μικρότερο σε μέγεθος έγχορδο μουσικό όργανο, με τη ποιότητα του ήχου της λύρας, κατάλληλο για τους μουσικούς που έπαιζαν τότε στους δρόμους.
Η κατασκευή του νέου αυτού οργάνου είχε μεγάλη επιτυχία και σύντομα ευρεία διάδοση. Η οικογένεια Amati μαζί με τις οικογένειες Guarneris και Strativari εξέλισσαν συνεχώς το όργανο μέχρι τον 18ο αιώνα όταν ο Antonio Strativari κατασκεύασε το βιολί που έβαλε τις βάσεις για τα σημερινά μοντέλα.
Η βιόλα εξελίχτηκε ταυτόχρονα με το βιολί, έχει το ίδιο σχήμα και τις ίδιες περίπου δυνατότητες, με τη διαφορά ότι είναι λίγο μεγαλύτερη σε διαστάσεις και ο ήχος κινείται σε χαμηλότερη τονικότητα. Στην οικογένεια των βιολοϊδών, όπου ανήκει, κατατάσσεται τονικά μεταξύ του βιολιού και του τσέλου. Είναι ακριβώς μια πέμπτη χαμηλότερα από το βιολί και το χόρδισμα των τεσσάρων χορδών της, από την λεπτότερη προς την χονδρότερη, είναι Λα (Α) – Ρε (D) – Σολ (G) – Ντο (C).
Το βιολί και η βιόλα είναι ξεχωριστά όργανα, αρκετά ευαίσθητα και ως εκ τούτου απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή από το χρήστη και σίγουρα έναν έμπειρο τεχνικό για τη σωστή συντήρηση και επισκευή τους.
Το Τεχνικό μας Τμήμα αναλαμβάνει τις παρακάτω εργασίες:
Με βάση τις υποδείξεις των κατασκευαστών η αντικατάσταση των χορδών πρέπει να γίνεται περίπου κάθε 8 μήνες, με ένα συνολικό μέσο παίξιμο 3 ωρών την εβδομάδα. Αν πάλι θέλετε να αναβαθμίσετε την ακουστικότητα του οργάνου σας, ένα καλό σετ χορδών θα αλλάξει σημαντικά την ηχητική απόδοση του βιολιού ή της βιόλας σας. Παράλληλα με την αλλαγή χορδών κάνουμε μια συντήρηση της ταστιέρας, καθαρισμό και λίπανση, ενώ ελέγχεται πάντα η τονική προσαρμογή – το set up – του οργάνου.
Υπάρχουν αρκετοί τύποι χορδών βιολιού και αντίστοιχα βιόλας για κάθε τύπο με διαφορετικές ποιότητες. Οι περισσότερες έχουν μεταλλική μπίλια στην άκρη (ball end) και στερεώνονται ευκολότερα στη χορδιέρα ή στα βιδάκια, υπάρχουν όμως και άλλες, κυρίως οι εντέρινες, που καταλήγουν σε θηλιά (loop).
Τα υλικά από τα οποία είναι κατασκευασμένος ο πυρήνας και η περιέλιξη της κάθε χορδής διαφέρουν επίσης και επηρεάζουν σημαντικά τον ήχο, τη σταθερότητα του χορδίσματος και την φθορά των τριχών του δοξαριού.
Στο βιολί και στη βιόλα ο καβαλάρης δεν έχει σταθερό σημείο στήριξης, όπως συμβαίνει στα άλλα έγχορδα, οπότε μπορεί εύκολα να μετακινηθεί ή να χάσει τη σωστή γωνία επαφής του, με άμεσο επίδραση στην αναπαραγωγή του ήχου.
Η προσαρμογή και η τοποθέτηση του καβαλάρη στο κατάλληλο σημείο πάνω στο σκάφος του οργάνου παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην ηχητική του απόδοση. Για το λόγο αυτό πρέπει να γίνονται πάντα από έμπειρο τεχνικό. Η ελαφρά καμπύλη που διαγράφεται στο επάνω και κάτω μέρος του σκάφους του βιολιού ή της βιόλας κάνει το κάθε όργανο μοναδικό, ακόμη και αν είναι το ίδιο μοντέλο της ίδιας κατασκευαστικής εταιρίας.
Οι καβαλάρηδες που διατίθενται στο εμπόριο είναι μεν συγκεκριμένοι για το είδος και μέγεθος του οργάνου για το οποίο προορίζονται, αλλά η επιφάνεια επαφής τους με το σώμα του βιολιού χρειάζεται προσαρμογή με ανάλογη διαμόρφωση και υπολογισμό ώστε να πετύχουμε την απόλυτη επαφή για να έχουμε σωστή μετάδοση του ήχου.
Η σωστή ακουστική του οργάνου κατά το ήμισυ οφείλεται σε ένα σωστό set up. Το καλύτερο όργανο, αν δεν έχει ρυθμιστεί η τονικότητα του, δεν μπορεί να παράγει το ηχητικό αποτέλεσμα για το οποίο είναι κατασκευασμένο και για το οποίο έχουμε πληρώσει το ανάλογο τίμημα.
Για ένα σωστό set up ελέγχονται και γίνονται επιμέρους ρυθμίσεις και διαμορφώσεις, όπου χρειάζεται, στα παρακάτω τμήματα του οργάνου:
Η σωστή θέση του καβαλάρη και της ψυχής αποτελούν τα πρωταγωνιστικά στοιχεία για ένα καλό set up και συμβάλλουν σε ένα γεμάτο και πλούσιο ήχο.
Τα κλειδιά του βιολιού και της βιόλας είναι ξύλινα και στερεώνονται σφηνωτά στο επάνω τμήμα του οργάνου, κάτω από τον κοχλία. Το σχήμα τους είναι επίσης σφηνοειδές δε ανοίγματα (οι 2 τρύπες) που υπάρχουν στο σημείο όπου τοποθετούνται, ακολουθούν αυτή τη σφηνοειδή δομή, ώστε να πετυχαίνεται απόλυτη εφαρμογή και σταθερή στερέωσή τους. Η σταθερότητα τους παίζει σημαντικό ρόλο στην σταθερότητα του χορδίσματος.
Τα καλύτερα και ανθεκτικότερα κλειδιά είναι κατασκευασμένα από σκληρά ξύλα όπως έβενος, τριανταφυλλιά, boxwood που θεωρούνται δοκιμασμένα υλικά για τη χρήση αυτή. Μόλις διαπιστώσετε ότι το όργανό σας δεν κρατά το χόρδισμά του και τα κλειδιά μετακινούνται εύκολα ή πιτσικάρουν, επιβάλλεται άμεσα η αλλαγή τους. Όσο οικονομικό και αν είναι το βιολί ή η βιόλα σας, προτείνουμε να επιλέξετε κλειδιά από έβενο ή τριανταφυλλιά.
Η προσαρμογή γίνεται στο εργαστήριό μας, με ειδικά εργαλεία, ώστε να στερεωθούν απόλυτα στα υπάρχοντα κυκλικά ανοίγματα στη βάση των κλειδιών του οργάνου σας. Αν χρειαστεί επεμβαίνουμε στις τρύπες της βάσης για να διαμορφώσουμε το αντίστοιχο με το κλειδί κωνικό άνοιγμα, ώστε να πετύχουμε την απόλυτη σφηνοειδή εφαρμογή του.
Τα κλειδιά χρειάζονται συνεχή φροντίδα. Για την ομαλή λειτουργία τους συστήνουμε την περιοδική συντήρηση τους με μια ειδική πάστα κλειδιών στην κατάλληλη ποσότητα, η οποία προστατεύει το κλειδί από τη ξηρότητα και το θωρακίζει από σκασίματα του ξύλου.
Για την απόλυτη ακρίβεια στο χόρδισμα προτείνουμε να τοποθετηθούν βιδάκια στη χορδιέρα του οργάνου σας. Έτσι ρυθμίζεται το γενικό χόρδισμα από τα κλειδιά και η λεπτομέρεια και η ακρίβεια ρυθμίζεται από τα βιδάκια. Όσο καλύτερης ποιότητας βιδάκια επιλέξετε τόσο καλύτερο αποτέλεσμα θα έχετε και ανθεκτικότερη λειτουργία τους στο χρόνο. Ανάλογα με το μέγεθος του οργάνου σας π.χ. 1/2 ή 4/4, προσαρμόζουμε το σχετικό βιδάκι για την κάθε χορδή.
Το συνηθέστερο πρόβλημα που παρουσιάζεται στα βιδάκια με τη χρήση είναι το σφίξιμο στη λειτουργία της βίδας, σημείο που θα πρέπει περιοδικά να καθαρίζεται και να λιπαίνεται.
Με το παίξιμο τα υπολείμματα ιδρώτα και λίπους από τα δάκτυλα, συνδυασμένα με αυτά από το ρετσίνι, λερώνουν την επιφάνεια της ταστιέρας, ενώ τα ακατάλληλα επίπεδα υγρασίας – υψηλή, πάνω από 60%, ή χαμηλή κάτω από 35% – επηρεάζουν την υφή του ξύλου της ταστιέρας. Πρόσθετα η συνεχής τριβή των χορδών πάνω στη ταστιέρα δημιουργεί σταδιακά αυλακώσεις σε συγκεκριμένα σημεία της. Αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα να ακούγονται τριξίματα σε ορισμένες νότες και φάλτσες αρμονικές.
Η αλλοίωση της επιφάνειας της ταστιέρας παρουσιάζεται πολύ πιο γρήγορα στα χαμηλής αξίας όργανα, όπου χρησιμοποιούνται ταστιέρες από οικονομικότερα και μαλακότερα ξύλα και όχι από έβενο που θεωρείται το καταλληλότερο για το σημείο αυτό είδος ξύλου.
Η συντήρησή της επιβάλλεται να γίνεται κάθε 6-10 μήνες ανάλογα με το παίξιμο και συνδυάζεται με την αλλαγή χορδών.
Ανάλογα με την κατάσταση που βρίσκεται η ταστιέρα του οργάνου σας ο τεχνικός μας:
Παράλληλα με την αλλαγή των τριχών καθαρίζουμε το δοξάρι, από τα υπολείμματα του ρετσινιού, ελέγχουμε τη γενικότερη κατάστασή του καθώς και το μηχανισμό της βίδας που τεντώνει τις τρίχες.
Ραγίσματα εμφανίζονται συνήθως στην επιφάνεια του σκάφους του οργάνου είτε στο λούστρο είτε και βαθύτερα στο ξύλο, καθώς και στα σημεία συγκόλλησης των τμημάτων του (μάνικας, πλαϊνά). Οφείλονται πάντα στην κακή φύλαξη του οργάνου, δηλαδή σε χώρους με ακατάλληλα επίπεδα υγρασίας ή σε πολύ θερμά σημεία, για αρκετό διάστημα.
Στο εργαστήριό μας υπάρχει ο απαραίτητος εξοπλισμός σε εργαλεία, καθώς και τα υλικά που χρειάζονται για την αποκατάσταση των ραγισμάτων και την επαναφορά του βιολιού ή της βιόλας σας στην σωστή κατάσταση. Τα σπασίματα γίνονται από πέσιμο του οργάνου ή από κτύπημά του με άλλο αντικείμενο. Η αποκατάστασή τους περιλαμβάνει κόλλημα των μερών που έχουν σπάσει με ειδικές κόλλες, συμπλήρωση των κενών που υπάρχουν με ομοειδή υλικά, λείανση, προεργασία και βάψιμο.
